Увага! Старонка працуе ў тэставым рэжыме. Заўважаныя недакладнасці, калі ласка, дасылайце на movananova.by@gmail.com.
Слова | Прыклад выкарыстання |
---|---|
Жывёла / жывёліна (рус. животное) | Высілкамі неабыякавых людзей у Менску створаны прытулак для бяздомных жывёлаў. |
Звер (мн. л. звяры́) | Праз дарогу бег вялікі звер, але ў цемры было не разгледзець які. |
Істота (рус. существо) | Вяскоўцы хваляваліся: нейкая істота цягала штоноч яйкі з куратнікаў, але потым выявілася, што злодзеем аказаўся Цімохаў сабака. |
Асобіна (рус. особь) | Апошняя асобіна тура загінула ў 1627 годзе ў Польшчы праз хваробу, якая выкасіла генетычна слабую нешматлікую папуляцыю гэтых наймагутнейшых жывёлаў. |
Заапарк | Якія б ні былі шыкоўныя вальеры-апартаменты ў жывёлаў у заапарках, гэта ўсё ж няволя, хоць для многіх відаў яна стала паратункам. |
Скуголіць / выць / скавыта́ць | Суседскі сабака скуголіць на пяць паверхаў. |
Іклы́ (адз. л. іко́л, рус. клыки) | Стан здароўя многіх жывёлаў вызначаюць па іклах. |
Сысу́н / млекакормячы (рус. млекопитающее) | У Беларусі жыве 76 відаў сысуноў. Яшчэ са школы Дамінік памятаў, што найвялікшае ў свеце млекакормячае — кіт. |
Смакта́ць / ссаць (рус. сосать) | Самы маленькі парсючок ніяк не мог прабіцца праз сваіх сясцёр і братоў, якія заўзята смакталі малако. |
Драпе́жнік (рус. хищник) | Вобраз вожыка з яблычкам на іголках з дзіцячых кніжак мала стасуецца з рэальнасцю, бо насамрэч звярок з’яўляецца паспяховым драпежнікам, які палюе на дробных істотаў. |
Свойскія жывёлы / свойская жывёла (рус. домашние животные) | Сусед ганарыўся сваёй свойскай жывёлай — і было чым! — бо гаспадар разводзіў племянных асобінаў, якія вельмі вылучаліся на фоне вясковай жыўнасці. |
Скаціна (гутарк.) – чатырохногая свойская жывёла | Дзед Нікадзім ужо гнаў скаціну з выгану. |
Конь, кабыла, жарабя / жарабё | Яўген ехаў вярхом на кані і адчуваў сябе бадай што прафесійным наезнікам. |
Карова, бык, цяля / цялё / цялятка | Ёсць вёскі, дзе ўжо не сустрэнеш на поплаве ніводнай каровы, хоць вяскоўцы яшчэ ніяк не прывыкнуць ужываць крамнае малако. |
Свіння, кабан, свінчо / парсюк / парсючок / парася / парасё / парасятка | Свіння была адамашненая чалавекам каля сямі тысяч гадоў таму. Вага дарослай свінні даходзіць да 150 кілаграмаў. |
Каза, казёл, казляня / казлянё | “Каза” з’яўляецца адным з галоўных персанажаў беларускага святкавання Калядаў. |
Трус (рус. кролик), трусяня / трусянё / трусянятка | З усіх беларускіх удзельнікаў дзіцячага “Еўрабачання” найбольш запомніўся Юра Дземідовіч, які выканаў на конкурсе сваю хітовую песню “Чароўны трусік”. |
Авечка, баран, ягня / ягнё | Авечку стрыгуць, а баран дрыжыць (прымаўка). |
Кот, котка / кошка, кацяня / кацянё | Кот Кастусь, які па пэўных прычынах не мог мець сваіх дзяцей, на ўсіх кацянятаў глядзеў як на родных. |
Сабака (муж. р.), шчаня / шчанё, сабачаня / сабачанё | Вытанчаны сабачка пароды ёркшырскі тэр’ер вагою ў 2 кілаграмы лоўка падскочыў над купаю пяску і дашчэнту выдраў хвост перапалоханаму пеўню. |
Грызуны | Калі дзеці даймаюць просьбамі набыць хатняга гадаванца, бацькі часта выбіраюць дэкаратыўных грызуноў. |
Пацу́к (рус. крыса), пацучаня / пацучанё | Пацук – вельмі разумная і кемлівая істота, аднак не ўсе лічаць іх мілымі і прывабнымі. |
Мыш, мышаня / мышанё | Яшчэ да таго, як у Амерыцы прыдумалі Мікі Маўса, нашы продкі зрабілі мыш адным з галоўных персанажаў сваіх казак. |
Дзікая жывёла | У Налібоцкай пушчы можна спаткаць шмат дзікіх жывёлаў: нядаўна на лясной дарозе турысты пабачылі нават велізарнага мядзведзя. |
Зубр, зубраня / зубранё | На сутыку Менскай, Берасцейскай і Гарадзенскай абласцей, каля самай трасы, стаіць металічная фігура зубра вагою 70 тон, вышынёю 20 і шырынёю 28 метраў! |
Воўк (мн. л. ваўкі́), ваўчаня / ваўчанё | У адной з аграсядзібаў пад Лагойскам жывуць жывыя ваўкі. А пачалося ўсё з таго, што гаспадар некалі ўратаваў у лесе двух пакінутых ваўчанятаў. |
Ліса, лісяня / лісянё | Пра сквапных і хцівых людзей кажуць: “Ліса спіць і курэй бачыць”. |
Дзік, дзікае парася / парасё | Назва самага вядомага рамана Германа Мелвіла па-беларуску гучыць двухсэнсоўна: “Мобі Дзік, ці Белы Кіт”. |
Мядзведзь, медзведзяня / медзведзянё | У самую вялікую спёку мядзведзю ў менскім заапарку паставілі ванну з вадой, якую ён прымаў на радасць і захапленне наведнікам. |
Бярлог (м.р.) / бярлога (ж.р.) | Вельмі небяспечна патрывожыць мядзведзіцу ў бярлогу. |
Кажа́н (рус. летучая мышь) | Кажаны жывуць нават у гарадах і часам залятаюць у кватэры шматпавярховікаў, палохаючы жыхароў. |
Казуля (звярніце ўвагу, што не “касуля”) | Сустрэць казулю ў беларускім лесе зусім нескладана. Але галоўнае, не сустрэць яе на трасе пры хуткасці 100 км/г. |
Заяц (мн. л. зайцы́), зайчаня / зайчанё | Зайцы часта ласуюцца капустай і морквай у гародах вяскоўцаў. |
Вавёрка (рус. белка), ваверчаня / ваверчанё | У гомельскім парку каля палаца Румянцавых і Паскевічаў жывуць вавёркі, якіх можна пачаставаць проста з рукі. |
Бабёр, бабраня / бабранё | Бабёр мае выбітныя зубы, якімі ён здольны падтачыць і паваліць нават стагадовае дрэва. |
Вожык, вожычыха, важаня / важанё | Кожным летнім вечарам на падворак вушацкай хаты Рыгора Барадуліна прыходзіла сям’я вожыкаў, якіх народны паэт частаваў малаком ды кашаю. Карціна паўтаралася: роўна а дзявятай з-за рога хаты спачатку асцярожна вызірала вожычыха, а пасля клікала на сытную вячэру сваіх малых важанятаў. |
Алень, аленіха, аленяня / аленянё | Быў час, калі практычна ў кожнай вясковай хаце на сцяне вісеў знакаміты дыван “з аленямі”. А сёння гэты вінтажны элемент інтэр’ера прадаецца ўжо як рарытэт. |
Лось (мн. л. ласі́), ласіха / ласіца, ласяня / ласянё | Сустрэць лася на дарозе – не самая вясёлая прыгода. |
Тхор / шашок (рус. хорёк), тхараня / тхаранё | Калі тхара напалохаць, дык той пачынае смярдзець так, што хоць у бульбу хавайся. |
Рысь, рысяня / рысянё | Прыгажуню рысь лёгка пазнаць па плямках на футры, вушках-кутасіках і кароткім хвосціку. |
Паўзуны і земнаводныя | У міфалогіі і фальклоры розных народаў паўзунам і земнаводным часта надаюцца надпрыродныя ўласцівасці, хоць у штодзённым жыцці людзі іх не надта любяць. |
Вуж, вужаня / вужанё | Вужы і вожыкі ахвотна ласуюцца яйкамі з вясковых куратнікаў. |
Гадзюка, гадзяня / гадзянё | Каб не пазнаёміцца з гадзюкай, варта хадзіць у лес толькі ў высокіх ботах. |
Яшчарка (рус. ящерица) | “…Ў такт нячутнаму спеву самкнёныя вусны смяюцца і плачуць. / Вочы змежаны. Веі дрыжаць у салодкай журбе. / Так шчаслівая яшчарка дрэмле на камні гарачым… / Добра табе?” (Ул. Караткевіч) |
Чарапаха, чарапашаня / чарапашанё | Не кожны ведае, што на поўдні нашай краіны водзіцца балотная чарапаха – адзіны ў Беларусі прадстаўнік атрада чарапах. |
Увага! Запаўняйце тэсты выключна з беларускай раскладкі клавіятуры (за выключэннем рускіх словаў)! Вялікія і малыя літары значэння не маюць. Калі вы ведаеце некалькі правільных адказаў, напішыце толькі адзін з іх.
Пусты радок не залічваецца: калі слова, на вашую думку, напісана правільна, перапішыце яго ў поле для адказу
Прыналежныя прыметнікі
Прыметнікі, якія паказваюць, каму належыць прадмет, называюцца прыналежнымі. У сваю чаргу прыналежныя прыметнікі падзяляюць на ўласнапрыналежныя, якія паказваюць прыналежнасць прадмета пэўнай асобе (Мішаў пакой, Марыліна сукенка) і агульнапрыналежныя, якія паказваюць агульную або родавую прыналежнасць (студэнцкі пакой, птушынае гняздо).
Уласнапрыналежныя прыметнікі маюць розныя суфіксы ў мужчынскім і жаночым родзе, чым адрозніваюцца ад сваіх рускіх эквівалентаў. Для мужчынскага роду гэта суфіксы -оў (-ав-, -ов-, -аў), -ёў (-ев-, -ёв-, -еў): Міхасёвы прыгоды, Васілёў голас, Багдановічаў верш. Для жаночага роду — –ын, -ін: Марыніны кнігі, Гальчын дзённік. Такім чынам, нават калі маем аднолькавае ці блізкае для мужчыны і жанчыны імя, то ніколі не пераблытаем, каму належыць той ці іншы прадмет, дзеянне ці з’ява: Стасева (Стась) кніга і Стасіна (Стася) кніга, Алесевы (Алесь) прыгоды і Алесіны (Алеся) прыгоды.
Пры ўтварэнні прыналежных прыметнікаў трэба таксама памятаць пра чаргаваннi гукаў у корані. Так, к пераходзіць у ч (Валька – Вальчын, матка – матчын); х пераходзіць у ш (Лявоніха – Лявонішын, Ксюха – Ксюшын), г пераходзіць у ж (Інга – Інжын, валацуга – валацужын). Трохі інакш выглядае сітуацыя з прыналежным прыметнікам, утвораным ад імя Вольга, калі замест Вольжын, што адпавядае агульнаму правілу, шырока ўжываецца прыметнік Вользін. Алесь Каўрус у сваёй кнізе “Да свайго слова: пытанні культуры мовы” піша, што варыянт Вользін мог утварыцца на базе формаў давальнага і меснага склонаў (Вользе) – ‘прызначаны Вользе; тое, што пры Вользе’.
Уласнапрыналежныя прыметнікі ў назоўным і вінавальным склонах ужываюцца пераважна ў кароткай форме (татава, а не татавая; маміна, а не маміная), не маюць ступеняў параўнання і не спалучаюцца з прыслоўямі меры і ступені дужа, вельмі, зусім, надзвычай і пад.
Уласнапрыналежныя прыметнікі, утвораныя ад імёнаў і прозвішчаў, пішуцца з вялікай літары: Кастусёў тэлефон, Ірынін падручнік. Калі ж яны ўваходзяць у склад фразеалагізмаў або агульных назваў, то пішуцца з малой літары: ахілесава пята, дамоклаў меч, эзопава мова. Агульнапрыналежныя прыметнікі пішуцца з малой літары: салдацкія боты, вучнёўскі пакой.
Паводле некаторых граматык, прыналежныя прыметнікі з’яўляюцца падвідам адносных прыметнікаў (бо таксама выяўляюць адносіны з нейкім прадметам), але сёння часта яны разглядаюцца як асобныя катэгорыі: Купалавы вершы (прыналежны) і купалаўскія мясціны (адносны). Адносныя прыметнікі звычайна пішуцца з малой літары: коласаўскі стыль, быкаўская проза. Але калі яны ўваходзяць у склад уласных назваў, то пішуцца з вялікай літары: Коласаўская стыпендыя, Нобелеўская прэмія.
Прыналежныя прыметнікі пры пераносна-вобразным ужыванні могуць набываць значэнне адносных або якасных: лісіная нара (агульнапрыналежны), лісінае футра (адносны), лісіныя паводзіны (якасны).
Увага! Запаўняйце тэсты выключна з беларускай раскладкі клавіятуры (за выключэннем рускіх словаў)! Вялікія і малыя літары значэння не маюць. Калі вы ведаеце некалькі правільных адказаў, напішыце толькі адзін з іх.
Пусты радок не залічваецца: калі слова, на вашую думку, напісана правільна, перапішыце яго ў поле для адказу
На двары стары баран грукаў зранку ў барабан.
Смешкі кошцы, слёзкі мышцы.
Белы бусел баіў байку беламу зайку.
Шэсць мышанят у шалашы шамацяць: “Мама Мышка сушыла шышкі”.
Каток нітак клубок закаціў у куток.
Жвавы вожык жыва жуку пашыў кажух.
Каваль каваў каня, конь кавалю капытом, каваль каню калом.
Мы бачылі бабра, і нам сказаў бобра, што нам будзе добра.
Пад вываратнямі вавёрка ўе вяроўкі вёртка.
Тры сяброўкі, тры вавёркі ўтраіх вілі вяроўкі.
Паслалі сабаку па табаку — ані сабакі, ані табакі.
Ішлі мышы з кірмашу, выйшлі мышы на шашу.
Ліска з лыжкай, мышка з міскай.
А ты, каток шэры,
Ў цябе хвосцік белы.
Прыйдзі, каток, начаваць
I дзіцятка калыхаць.
А ты, коцінька-каток,
Ў цябе шэранькі хвасток.
Ты прыходзь к нам начаваць,
Будзеш Янку калыхаць,
А я шэраму катку
За работу заплачу –
Дам гарлачык малака
I кавалак пірага.
Баю, баіньку, баю.
Не лажыся на краю.
Не лажыся на краёк,
Прыйдзе шэранькі ваўчок.
Цябе схопіць за бачок.
Апсік, апсік, каточак,
Не хадзі ты ў садочак,
I не тапчы кветачак,
I не будзі дзетачак.
Няхай кветачкі цвітуць,
Няхай дзетачкі заснуць.
Люлі, люлі, дзеткі, спаць,
А я буду калыхаць.
Не хадзі, коцік, па пячы,
Буду біць цябе ў плячы,
Не хадзі, коцік, па масту,
Буду біць па хвасту.
Не хадзі, коцік, па лаўцы,
Буду біць па лапцы.
Не мні, коцік, падушкі,
Буду драці за вушкі.
У куце сядзіць мядзведзь,
Хустку вышывае,
А лісічка-невялічка
Хатку прыбірае,
А каток пячэ аладкі,
Маслам падлівае.
Мышанятка жвава, гладка
Катку памагае.
Ой, бычок, мой бысенька,
Залатая лысінка,
Бадучыя рогі,
Тапучыя ногі.
Паціхеньку ты хадзі
І дзіцятка не будзі.
Люлі-люлі, люлі-люль,
Натрос Янка смачных дуль.
Усім даў па дулі:
Дзеду і бабулі.
Мурцы не хапіла,
Хлопчыка прасіла:
“Буду песенькі спяваць,
Буду Яся калыхаць”.
Даў ёй хлебца, малачка.
Легла мурка ля бачка,
Ціхенька спявае,
Дзіця забаўляе,
Люлі-люлі, люлі-люль.
Люлі-люлі,
Дзеткі ўсе паснулі.
Не спіць толькі коця,
Ходзіць па балоце.
Адмарозіў лапку,
Пайшоў грэцца ў хатку.
Недзе коцю дзецца,
Лапачцы пагрэцца.
Палез ён на вышкі,
Там гулялі мышкі.
Так яны спявалі,
Спаткі не давалі…
***
Сядзіць коцік на кухні,
З плачу вочкі папухлі.
Чаго, коціку, плачаш,
Ці не есцейкі хочаш?
— Я есцейкі не хачу,
З бяды-жаласці плачу:
Зіна мядок злізала
І на мяне сказала.
— Зіна, мёду не ліжы,
На коціка не кажы.
Са зборніка “Звяры-суайчыннікі”
Калісьці ў Беларусі звычайнымі спадарожнікамі чалавека былі віларогія валы, аслы і нават вярблюды, якія па рэгламенту ўдзельнічалі ў магілёўскіх гарадскіх парадах. Хто ж са свойскіх жывёлаў можа быць агульнапрынятым сімвалам Беларусі сёння? Вядома, свіння!
Свінні (Suidae), якія разам з бегемотамі належаць да групы няжвачных сямейства парнакапытных (Perissodactyla), – нязменныя спадарожнікі чалавека на ўсіх кантынентах. Сённяшнія пароды свіней, якія ўражваюць сваёй разнастайнасцю, ад маленькіх зморшчаных японскіх да вялізных гладкіх ёркшырскіх, паходзяць ад міжземнаморскіх, еўрапейскіх і азіяцкіх відаў дзікоў. І хоць, як заўважыў Лец, «дзікая свіння» гучыць нашмат больш высакародна, чым проста «свіння», гібрыды дзікоў ад часоў неаліту забяспечваюць людзей смачным і далікатным мясам.
Ралан Барт, у сваю чаргу, заўважыў, што мы – па сутнасці тое, што мы ямо. Ці ж выпадкова найбліжэйшы адпаведнік чалавечай крыві паводле хімічнага складу – кроў свойскіх свіней?
Зрэшты, і паводле сваіх мазгавых здольнасцяў свойскія suidae пераўзыходзяць сваіх дзікіх суродзічаў. Гэтая жывёліна дэманструе дзівосныя здольнасці. Навучаныя свінні адчыняюць засаўкі, арыентуюцца па гадзінніку, складаюць лічбы… Калі Людовік XI, кароль Францыі, занепадаў у меланхолію, нішто не цешыла яго так, як скокі і гульні дрэсіраваных парасятаў, апранутых у «фантастычныя» ўборы народаў Рэчы Паспалітай, пад гукі нашае дуды. Парасятаў дастаўлялі са Смаргоні.
У Францыі і па сённяшні дзень нашчадкі тых парасятаў выкарыстоўваюцца ў «ціхім паляванні» на труфелі. Знайшоўшы труфель, свіння робіць стойку ў чаканні гаспадара. А ў Англіі жартаўнікі даўмеліся выкарыстоўваць свіней на сапраўдным паляванні. Чуццё ў свіней не слабейшае за сабачае. Яны знаходзяць і падымаюць перапёлак, курапатак, глушцоў, трусоў. Праўда, не зважаюць на зайцоў.
Свіння – звычайны жыхар і ў Палінэзіі. Калі першыя палінэзійцы каля 1350 года дасягнулі берагоў Новае Зеландыі, у іхных каноэ, разам з тога, бататам і тара, былі ўсё тыя ж спрадвечныя спадарожнікі – сабакі і свінні. Але з невядомай прычыны свінні ў Новай Зеландыі звяліся. Мо таму, што дагэтуль іх тут не было ніколі. І толькі капітан Кук ці то з-за спачування маоры, ці таму, што быў сапраўдным мараходам, завёз свіней на Паўночную выспу. Паводле звестак, у 1840 г. свінні ў Новай Зеландыі былі ўжо паўсюль.
У Беларусь свінні ніколі не завозіліся. Яны з’явіліся тут разам з чалавекам пасля апошняга ледавіка. З усяе разнастайнасці пародаў, што існавалі ў нас некалі, за апошнія 200 гадоў засталіся толькі чатыры мясцовыя: літоўская, чавуская, беларуская чорнарабая і белая буйная. Агульнае свіное пагалоўе Беларусі складае каля 2,5 мільёны галоў (2018) – па адной на чатырох беларусаў.
Пры тонкай і пекнай канстытуцыі арганізму свіння носіць на сабе такія пласты тлушчу, што сала аднае-дзвюх жывёлінаў стае на сям’ю на год. Кішак жа ў свінні ў дзесяць разоў больш за даўжыню яе цела. З каго яшчэ можна нарабіць столькі кілбасаў? Невыпадкова самае вясёлае беларуская свята – Каляды, калі колюць свіней і пхаюць кілбасу.
Ішла свіння пасярод Раства,
Каляда, Каляда.
Нясла кішок парцяны мяшок,
Каляда, Каляда.
Ішла свіння па ляду…
Рассыпала каляду…
Ідзі мішка, пабірай…
Будзе табе каравай…
Беларусь, Каляды і свіння – непадзельныя. Такі парадак.