Увага! Старонка працуе ў тэставым рэжыме. Заўважаныя недакладнасці, калі ласка, дасылайце на movananova.by@gmail.com.
Слова | Прыклад выкарыстання |
---|---|
Вітаю Вас! | Вітаю Вас, дружа! |
Прывітанне! Здароў! | Прывітанне, Кастусь, рады цябе бачыць! |
Добры дзень! Дзень добры! (пад уплывам польскай мовы) Дабры́дзень! | Добры дзень, дзеці, я вашая новая настаўніца беларускай мовы. Дабрыдзень, даражэнькія госцейкі! |
Добрае ночы! (калі вітаешся) | Добрае ночы! Ці не падкажаце, як прайсці да бібліятэкі? |
Як маешся? Як справы? (рус. как дела?) – Цудоўна! Дзякую, паці́ху! Так сабе…
Як жывяце́? Як ма́ецеся? – Дзякуй, памаленьку / памалу / патроху / паціху, нядрэнна / няблага / някепска!
Як здароўечка? – Дзякую, нармалёва.
А вы як? – Дзякую, і я нічога сабе.
А ў вас як? – І ў мяне ўсё ў парадку.
А вы што скажаце? – Таксама не скарджуся (рус. не жалуюсь) на жыццё.
Слова | Прыклад выкарыстання |
---|---|
Да пабачэння! | Да пабачэння, спадарыня Марына! |
Пакуль! (рус. пока!) | Пакуль, Васілёк!.. |
Шчасліва! | Шчасліва, Аленка! |
Бывай! Бывайце! (рус. прощайте!) | Бывайце, спадарыня Вераніка! |
Усяго добрага! | Усяго добрага, Пятро!.. |
Усяго найлепшага! | Усяго найлепшага, Дамініка! |
Да сустрэчы! | Да сустрэчы ў верасні ў Нясвіжы! |
Да вечара! | Ты ж памятаеш, што ў нас сёння тэатр?.. Тады да вечара! |
Да заўтра! | Не забудзься прыхапіць флэшку! Да заўтра! |
Да хуткай сустрэчы! | Да хуткай сустрэчы на фестывалі! |
Да сувязі! | Да сувязі! Патэлефануй мне заўтра ў абед! |
Пабачымся! | Пабачымся, не сумуй! |
Пачуемся! | Пачуемся, тэлефануй! |
Стэлефануемся! | Стэлефануемся, не знікай! |
Спішамся! | Спішамся, ты ж ведаеш мой мэйл? |
Дабра́нач! (калі развітваешся) | Дабранач, каханая! |
Салодкіх сноў! | Салодкіх сноў, прыгажуня!.. |
Слова | Прыклад выкарыстання |
---|---|
Спада́р (спадару Іване – клічная форма, што ўжываецца пры звароце да асобы), спада́рыня, спадары́, спада́рства (рус. господа, судари). Паходзяць ад слова гаспадар, як, напр., у рус. “сударь” ад “государь“. Слова вядомае з XVI ст., а ў актыўны ўжытак у 20-ыя гады ХХ ст. яго вярнуў Янка Станкевіч. | Шаноўнае спадарства, шчыра вітаем вас у нашым слынным горадзе! |
Пан (па́не дабрадзе́ю – клічная форма), пані, пане́нка, паны́ (панове – клічная форма), па́нства (сёння ўжываецца падкреслена ветліва, галантна або нават з пэўнай іроніяй), васпа́н (рус. господин, сударь), васпа́ні (архаічныя формы). | Панове, праходзьце ў пакой, хутка будзем падаваць вячэру! |
Дзецюкі́. Так звяртаўся да чытачоў “Мужыцкай праўды” Кастусь Каліноўскі. | |
Дзядзька (дзядзьку Рыгору, дзядзьку Якубе — клічныя формы), | Дзядзька Рыгор выдаў за сваё жыццё больш за сто кніг. |
Цётка (раней звычайны паважны зварот да любога старэйшага чалавека). | Цётка Наста, ці напечаце нам блінцоў ранкам? |
Дзед (дзеду Ігнаце – клічная форма), баба. | Баба Маня, калі ў нас сёлета Вялікдзень? |
Таварыш, таварышы (спадчына савецкіх часоў, сёння выкарыстоўваецца рэдка, у асноўным чыноўнікамі). | Таварышы, разыходзьцеся, мітынг несанкцыянаваны! |
Грамадзя́нін, грамадзянка, грамадзяне (звычайна выкарыстоўваецца кампетэнтнымі органамі). |
Грамадзяначка, пройдзем для высвятлення асобы! |
Мужчына, жанчына, малады чалавек, дзяўчына (непажаданыя формы звароту, што прыжыліся ў савецкі час, каб пазбегчы “савецкага” таварыш, грамадзянін, але пры адсутнасці роднага спадар, пан). | Жанчына, узважце мне кіло сасісак!.. |
Увага! Запаўняйце тэсты выключна з беларускай раскладкі клавіятуры (за выключэннем рускіх словаў)! Вялікія і малыя літары значэння не маюць. Калі вы ведаеце некалькі правільных адказаў, напішыце толькі адзін з іх.
Пусты радок не залічваецца: калі слова, на вашую думку, напісана правільна, перапішыце яго ў поле для адказу
Аканне
Аканне – гэта пераход галосных о, э не пад націскам у а як пры вымаўленні, так і на пісьме.
О → А
Адбываецца ва ўсіх словах незалежна ад паходжання, уключна з запазычаннямі, якія заканчваюцца на 2 галосныя: малако, гарбата, арганізацыя, адажыа, вадасховішча.
О не пераходзіць у А:
Э → А:
Э не пераходзіць у А:
Увага! Запаўняйце тэсты выключна з беларускай раскладкі клавіятуры (за выключэннем рускіх словаў)! Вялікія і малыя літары значэння не маюць. Калі вы ведаеце некалькі правільных адказаў, напішыце толькі адзін з іх.
Пусты радок не залічваецца: калі слова, на вашую думку, напісана правільна, перапішыце яго ў поле для адказу
Паходжанне акання дасюль застаецца недастаткова высветленым пытаннем. Існуе некалькі гіпотэзаў. Паводле адной з іх, гэта балцкая дыялектная з’ява, якая патрапіла яшчэ ў праславянскія дыялекты, на базе якіх развілася беларуская мова (калі зыходзіць з гіпотэзы балцкага субстрату беларускай мовы). Іншыя вучоныя лічаць, што гэта больш позняя з’ява, якая пачала развівацца ў выніку падзення рэдукаваных прыкладна ў 14 стагоддзі. Менавіта тады яно і стала адлюстроўвацца ў пісьмовых тэкстах першапачаткова ў якасці памылак (бо ў старабеларускай мове панаваў марфалагічны прынцып пісьма, паводле якога аканне не павінна было адлюстроўвацца). Аканне не ўласцівае іншым славянскім мовам, акрамя беларускай і рускай (прычым аканне гістарычна было пашырана практычна на ўсёй тэрыторыі Беларусі, але не на ўсёй тэрыторыі Расіі). Сустракаецца таксама ў балгарскіх і славенскіх дыялектах.
Ёсць меркаванне, што людзі па-рознаму ўспрымаюць гукі і нават асацыююць іх з пэўнымі колерамі і якасцямі. Гэтую асаблівасць успрыняцця часта выкарыстоўваюць паэты, пісьменнікі, аўтары рэкламных тэкстаў — словам, тыя, хто працуе з мовай. Так, галосны а, па выніках эксперыментаў, асацыюецца з насычаным чырвоным колерам, а таксама з каханнем, сексам, крывёй, рамантыкай. У нашай мове, у параўнанні з іншымі еўрапейскімі, гук а з прычыны з’явы акання дамінуе. Гэта дае падставы меркаваць, што людзей, што гавораць па-беларуску, успрымаюць як надзвычай рамантычных, а беларускую мову асацыююць з мовай кахання, як сцвярджае Алесь Крой.
Але ж у рускай, як мы ведаем, таксама ёсць аканне. Чаму а ў нашай мове сустракаецца часцей? Па-першае таму, што ў беларускай мове ў ненаціскной пазіцыі ў а можа пераходзіць не толькі о, але і э (рэчка, але рачны), а ў рускай – толькі о. Па другое, беларускае аканне не мае такой моцнай рэдукцыі, як рускае (мы кажам галава, не скарачаючы гучання першага і другога а, як гэта робіцца ў рускай мове). Ну і яшчэ варта ўзгадаць, што дастаткова вялікі масіў рускіх гаворак мае оканне. Чым яшчэ беларускае аканне адрозніваецца ад рускага? Тым, што ў нашай мове гэта не толькі норма вымаўлення, але таксама і правапісная норма (бо асноўны прынцып беларускага правапісу – фанетычны: як чуецца, так і пішацца).
Аднак ёсць беларускія дыялекты, дзе аканне адсутнічае: поўнае і занаціскное оканне ў некаторых гаворках паўднёва-заходняга дыялекта (вода, голова, сено, мало) або дысімілятыўнае аканне ў паўночна-ўсходнім дыялекце (выда́, але вады́, ныга, але нагі́).
Для беларускай мовы ўласцівы народны іменнік, які характарызуецца адсутнасцю адной строга замацаванай (кананічнай) формы, як у афіцыйнай праваслаўнай традыцыі (напр., Юрась, Юрок, Юрка, а не толькі Юрый), а таксама адсутнасцю паралельнага ўжывання імёнаў па бацьку разам з імёнамі (казалі, напр., Хведароўна, калі ейным таткам быў Хведар). Аднак у выніку русіфікацыі, якая адбывалася ў савецкі час, у беларускай мове народныя імёны былі выціснутыя з афіцыйнага ўжытку праваслаўнымі кананічнымі формамі імёнаў. Нельга было ў дакументах запісаць дзіця Юркам або Юрком, пры гэтым у савецкія часы (асабліва ў часы калектывізацыі і індустрыялізацыі) лёгка можна было запісацца Трактарам, Акцябрынай, Электрыфікацыяй і Канстытуцыяй.
А
Адам – Адась, Адзік, Адаш
Адэлаіда – Адэля, Адзька, Адэлька, Адэльця
Акім – Якім, Юхім
Ала – Аля, Алюня, Алюся
Алена – Аленка, Альця, Гальця, Гэля, Галена
Аліна – Аля, Алінка
Альжбета – Альжбэтка, Альця, Альжуся
Аляксандр – Алесь, Вольша, Алехна, Алік, Алелька
Аляксандра – Алеся, Алеська
Аляксей – Алёшка, Алесь, Алекса
Анастасія – Наста, Наська, Настка, Настуся, Настасся, Настачка
Анатолій – Анатоль, Толік
Ангеліна – Ангеля, Анэля, Гэля
Андрэй – Андрусь, Андрык, Андрук, Андрыяш
Анжаліка – Анжэла, Ліка
Анісім – Анісік, Аніська, Аніс
Антаніна – Антося, Тася, Анця, Антолька
Антон – Антось, Анцік
Апанас – Панас, Панаска, Апанась, Панась, Афанас
Аркадзь – Аркадзька, Аркась, Кадзік
Арсень – Сеня, Сенька, Арсік, Арсайла
Артур – Артусь, Арцік
Астап – Астапук, Астапка, Астах, Асташ
Аўдоцця – Аўдоля, Аўдзюня, Дзюня, Аўдзютка, Дзютка, Аўдося, Дося
Б
Багдан – Богусь, Богуш, Багдаш, Богдзя, Даня
Багуслаў – Багусь, Богцік, Богуш, Богша
Барыс – Борцік, Барук, Борка
Браніслава – Броня, Бронька, Слава, Слаўка
Браніслаў – Бронісь, Бронік, Слава, Слаўка
В
Вадзім – Вадзік
Валерый – Валер, Валера, Валерка
Валянцін – Волесь, Валік
Ванда – Вандзя
Варвара – Варця, Варка, Варуся, Барбара, Барця, Баруся
Васіль – Васілька, Вася, Васька, Базыль, Базылька
Вера – Верця, Верка, Вяруня, Вяруся
Вікенцій – Вінцук, Вінцусь, Вінцэнт, Вінцэсь
Віктар – Вікцік, Віктук, Віктусь
Вікторыя – Вікця, Віктуся, Вікта
Віталь – Віталька, Віталік
Вітаўт – Вітусь
Віялета – Віта, Вітуся, Вітуля
Вольга – Вольця, Волька, Вальжына
Вячаслаў – Вячка, Вячык, Слава, Слаўка
Г
Галіна – Галя, Галька, Галінка, Галюся, Галюня
Ганна – Ганка, Анця, Ганця, Гануся, Гануля
Гаўрыла – Гаўрусь, Габрусь, Гаўрык, Гаўрук, Габрук
Георгій – Ярык, Юрык, Юрка, Юрась, Жора
Герасім – Гарась, Гарасім
Генадзь – Генік, Генусь, Генка, Геня
Глеб – Глебка, Глебік, Глябок
Д
Давід – Давыд, Давыдзька, Додзік
Дамінік – Домка
Дамініка – Дамінічка, Даміся, Домна, Ніка
Даніла – Данілка, Данька, Данусь, Даня, Данік
Дар’я – Дарка, Адарка, Дарота, Адар’я
Дзімітрый – Зміцер, Змітрок, Змітра, Змітрый, Міцік
Е
Ева – Еўця, Еўка, Яўціся
Еўдакім – Аўдось, Аўдот, Аўдзік, Аўдук, Аўдакім
Еўдакія – Аўдзіся, Аўдотка, Аўдося, Аўдольця, Аўдоцця
Емяльян – Амяльян, Амелька
Елізавета – Ліза, Лізка, Лізавета
Ж
Жанна – Жанета, Анета, Анця, Ануся, Яна, Яніна
З
Зінаіда – Зіна, Зінка
Зося – Зоська
І
Іван – Ясь, Івась, Івашка, Ясюк, Яська, Янук, Янка, Януш
Ігар – Ігарок, Ігарка
Ігнат – Ігнась, Ігнатка, Гнат
Іосіф – Язэп, Юзік, Еська, Ёська, Ёсіп, Ёсель, Ёзік
Ірэна – Рэня
Ірына – Арына, Арыша, Арышка
Ілья – Ілля, Іллюк, Ільяш, Гальяш
К
Казімір – Казік, Казюк
Карл – Карусь, Карук
Караліна – Каруся, Карута
Кірыл – Кірыла, Кірык, Кірук
Кандрат – Кандрась, Кандраш, Кондрусь
Канстанцін – Кастусь, Косцік, Косць
Крысціна – Крысця, Крыстуся, Крыста, Хрысця, Хрысціна
Ксенія – Ксеня, Аксюта, Аксёна, Аксіння
Кацярына – Кася, Каця
Л
Ларыса – Ларуся, Ларуська, Ларка
Лаўрэнцій – Лаўрук, Лаўрык, Лаўрусь, Лаўрэн
Леанід – Лянько, Лёнік
Лідзія – Ліда, Лідка, Лідуся
Лявонцій – Лявон, Лёва, Лёўка
М
Магдалена – Магда, Магдзя, Магдзіся
Максім – Максімка, Максюта
Маргарыта – Маргуся, Магрэта, Рыта
Марыя – Марыля, Маруся, Марыся, Мар’яна, Мара, Марця, Марына, Мар’я
Мацвей – Мацей, Мацейка
Мірон – Мірка, Мірцік
Міхаіл – Міхась, Міхал, Міхалка, Міхайла
Мікіта – Міцька
Мікалай – Мікола, Міколка, Коля
Н
Наталля – Наталка, Наталька, Натася, Наталя
Ніна – Нінка, Нінуся
П
Павел – Павал, Паўлюк, Паўка, Пашка
Пётр – Пятрусь, Петрык, Пятрук, Пятро, Пятраш
Паліна – Палінка, Полька, Польця, Палюся
Пракоп – Пракопка, Прокша
Р
Радзівон – Радзісь, Радзік, Радзька, Радзюк
Раіса – Рая, Раечка, Раіска
Раман – Рамаш, Ромцік, Рамук
Рыгор – Рыгорка, Грынь, Грыц, Грыгоры
Рэгіна – Рэня, Рэнька, Раіна
С
Святлана – Святланка, Ланка, Света, Светка
Сафія – Софа, Софка, Соня, Сонька
Станіслаў – Стась, Стасік, Стасюк, Слава, Слаўка
Стафа́н – Стафа́нік, Стэ́фан
Сцяпан – Сцёпка, Сцяпук
Сямён – Сымон, Сёмка
Сяргей – Сяржук, Сяргейка
Т
Таісія – Таіса, Тася
Тамара – Тамарка, Тамуся, Тома, Томка
Таццяна – Таня, Танюся, Тацяна, Тацянка
У
Уладзімір – Валодзік, Валодзька, Ладзік, Уладзік, Уладзь, Ладысь, Уладысь, Уладамір, Ладамір
Уладзіслаў – Уладысь, Ладысь, Уладыслаў, Уладзь
Улляна – Уляна, Улянка, Уля
Ц
Цімафей – Цімох, Цімоха, Цімка, Ціма
Ціхан – Цішка, Ціхон
Ф
Фёдар – Тодар, Тодзік, Хведар, Хадась, Хвядос, Ходар, Федзя
Фёкла – Тэкля
Філіп – Піліп, Піліпка, Піліпок
Францыск – Францішак, Франак, Пранціш
Э
Эдуард – Эдзя, Эдзька, Эдвард
Ю
Юлія – Юля, Юлька, Юльця, Юляся
Юрый – Юрась, Юрок, Юрка
Я
Ягор – Ягорка
Ядвіга – Ядзвіся, Ядзя
Якаў – Яша, Яшка
Якуб – Якубка
Ян – Янка, Янук, Янік, Янусь
Яўген – Жэнька, Жэня, Генка, Генісь, Генюш
Яўгенія – Жэнька, Жэня, Генця, Ягуся, Югася, Аўгуся, Аўгіння
Яфім – Яўхім, Аўхім, Яхімка
Паводле «Слоўніка асабовых уласных імён» Анны Усціновіч, «Крыўска-Беларускага Іменніка»
Вацлава Ластоўскага, “Беларускага праваслаўнага календара”, а таксама ўласных матэрыялаў
выкладчыкаў.