Увага! Старонка працуе ў тэставым рэжыме. Заўважаныя недакладнасці, калі ласка, дасылайце на movananova.by@gmail.com.
Слова | Прыклад выкарыстання |
---|---|
Харчовая крама / прадуктовая крама / гастраном | Непадалёк дома ў харчовай краме з’явіліся чыпсы ў шакаладзе беларускай вытворчасці. |
Гаспада́рчая (рус. хозяйственная) крама | У гаспадарчай краме Васілю трэба было набыць рыдлёўку і цвікі. |
Будаўні́чая (рус. строительная) крама | Кансультант будаўнічай крамы дапамог Яўгену выбраць неабходную сумесь для сцяжкі на балконе. |
Мэ́блевая (рус. мебельная) крама | У мэблевай краме можна набыць усё – ад зэдліка да велізарнай канапы. |
Музычная крама | Юны гітарыст часам заходзіў у музычную краму і з сумам пазіраў на дарагія шыкоўныя інструменты. |
Спартовая крама | Шляхта з раёна апранаецца пераважна ў спартовай краме. |
Кветкавая крама | Кветкавая крама ў пераходзе пад вакзалам карыстаецца вялікай папулярнасцю ў тых, хто вяртаецца з падарожжаў. |
Кніга́рня / кніжная крама | У кнігарні “Акадэмкніга” найлепшы ў Менску выбар беларускамоўнай літаратуры. |
Крама адзення (рус. одежда) | Міхась чакаў жонку пад крамай адзення ўжо трэцюю гадзіну. |
Абутковая (рус. обувная) крама / крама абутку | Летам у абутковай краме можна знайсці добрыя зніжкі на зімовыя боты. |
Гандлёвы дом (рус. торговый дом) | Гандлёвы дом “На Нямізе” прыцягвае шмат пакупнікоў дзякуючы багатаму асартыменту і частым зніжкам. |
Інтэрнэт-крама | Беларускія кнігі і дыскі шукайце ў інтэрнэт-краме www.knihi.by! |
Самаабслугоўванне | Пры самаабслугоўванні пакупнікі самастойна выбіраюць тавары ў гандлёвай зале, а потым разлічваюцца за ўсё на касе. |
Паме́р (рус. размер) адзення, абутку | Часта бацькі купляюць дзецям адзенне без іх, проста ведаючы памер. |
Прымяра́льня | Набраўшы тузін сукенак, Алеся накіравалася ў прымяральню і прабавіла там не менш за паўгадзіны. |
Люстэ́рка (рус. зеркало) | Станіслаў пільна ўглядаўся ў люстэрка і не мог зразумець, каторае рукаво карацейшае – правае ці левае. |
Пасаваць / быць да твару | Перамераўшы шмат гарнітураў, Алесь зразумеў, што найбольш яму пасуе малінавы бліскучы строй. |
Гатунак (рус. сорт, вид) | Сасіскі ў краме былі толькі другога гатунку, і мяса ў іх было яўна няшмат. |
Прадавец, прадавачка | Прадавачка, узважваючы каўбасу, “выпадкова” клала палец на чашу вагаў. |
Рэ́шта (рус. сдача) | Калі ў Веранікі быў добры настрой, яна ўвогуле не забірала ў кавярні рэшту. |
Разлічвацца (рус. рассчитываться) / плаціць | Забыўшы дома гаманец, Віка была вымушана разлічыцца карткаю. |
Безнаяўны (рус. безналичный) разлік | Установы і фірмы звычайна набываюць патрэбныя рэчы па безнаяўным разліку. |
Ная́ўныя (рус. наличные) грошы / гатоўка | З тэрміналам для картак узніклі праблемы, і Алена вырашыла расплаціцца наяўнымі. |
Аддзел: садавіны, гародніны, мясны, малочны ды інш. | У мясным аддзеле напярэдадні выходных асаблівай папулярнасцю карысталіся шашлыкі і кілбаскі. |
Распродаж (муж. род) | На калядным распродажы можна было прыдбаць падарункі сямейнікам па выгадным кошце. |
Зніжка / скідка 25 адсоткаў / працэнтаў | Частка тавараў была на зніжцы, бо засталася без упакоўкі або была знятая з вітрыны. |
Цэннік, цэ́тлік (рус. ярлык) | Пакупніца ўважліва вывучала цэтлік, бо набывала заўжды толькі натуральныя прадукты. |
Цана, кошт, вартасць (рус. стоимость) | Пад канец жніўня кавуны моцна знізіліся ў кошце і сталі карыстацца асаблівым попытам. |
Дорага, задорага / занадта дорага | Тоня набыла імбрык у краме, а як зірнула ў інтэрнэт-краме, зразумела, што купіла яго задорага! |
Та́нна (рус. дешево), затанна / занадта танна | Чарэшні каштавалі аж так танна, што Валянцін, не раздумваючы, узяў два вядры. |
Чэк | Мечыслаў добра ведаў правы спажыўцоў і ў краме заўжды патрабаваў чэк. |
Грошы (рус. деньги) | Лізавета шкадавала, што не стае грошай на чырвоную сукенку, якая так ёй глянулася. |
Гамане́ц / кашалёк / партманет | Алесь думаў зайсці паглядзець зімовыя боты, але ж у гаманцы бракавала грошай. |
Ашчаджаць / эканоміць | Каб ашчадзіць грошы, сям’я ездзіла закупляцца на Камароўку. |
Чарга́ (рус. очередь) | Анатоль не любіў хадзіць па крамах, бо не выносіў стаянне ў чарзе. |
Ка́са | На касе высветлілася, што ў аддзеле ў каробку паклалі туфлі рознага памеру. |
Касірка, касір | Касірка папрасіла апошняга папярэдзіць, каб за ім болей не займалі чаргу. |
Ва́гі / вага́ (рус. 1. весы, 2. вес), узважваць (рус. взвешивать) | Вагі паказалі ажно тры кілаграмы, і Кастусь засумняваўся, што гэтая вага правільная. |
Абгортка / упакоўка | Рыта не любіла цукеркі ў абгортцы з фольгі, бо іх было нязручна есці ў тэатры. |
Лядоўня / халадзільнік | У спёку санстанцыя асабліва пільнавала, каб малочныя прадукты ў крамах захоўваліся ў лядоўні. |
Вітрына, прылавак, стэлаж | На стэлажы было столькі гатункаў чыпсаў, што Арцём доўга думаў, каторыя ўзяць. |
Торба (рус. сумка) / ка́йстра, пакет | Каб штораз не набываць пакет, Таня хадзіла ў краму са сваёй кайстраю. |
Кошык (рус. корзинка) | Аднойчы Настасся забылася ды пайшла з крамы проста з кошыкам — так яна займела дома незвычайны сувенір. |
Вазок (рус. тележка) | Вазкі ў гіпермаркеце былі вельмі зручныя — туды можна было і пасадзіць дзіця, і пакласці тавары. |
Гандаль (рус. торговля): раздробны (рус. розничный) / ураздроб, аптовы / гуртавы́ | Сетка крамаў “Еўраопт” спачатку займалася толькі гуртавым гандлем, але пасля перайшла і на гандаль ураздроб. |
Гандлёвая за́ла (жан. род!) | Аддзел “Віно-гарэлка” ліквідавалі, і гандлёвая зала ў краме павялічылася ўдвая. |
Шыльда (рус. вывеска) | На новай шыльдзе на краме Алеся знайшла ажно тры памылкі. |
Адчынена / адкрыта, зачынена / закрыта | У летні час крама на рагу была адчынена ажно да адзінаццатай гадзіны. |
Перапынак (рус. перерыв) | Кася дужа спяшалася ў краму, але там, як на злосць, быў тэхнічны перапынак. |
Ахоўнік (рус. охранник) | Ахоўнік сачыў за Лёксам, як каршун, што вельмі нервавала хлопца. |
Відэаназіра́нне (рус. видеонаблюдение) | Пасля таго, як у краме ўсталявалі відэаназіранне, Дзяніс больш не мог вольна дэгуставаць арэхі і сухафрукты. |
Грузчык | Коля працаваў у гастраноме грузчыкам, але дзяўчатам адрэкамендоўваўся як менеджар па лагістыцы. |
Увага! Запаўняйце тэсты выключна з беларускай раскладкі клавіятуры (за выключэннем рускіх словаў)! Вялікія і малыя літары значэння не маюць. Калі вы ведаеце некалькі правільных адказаў, напішыце толькі адзін з іх.
Пусты радок не залічваецца: калі слова, на вашую думку, напісана правільна, перапішыце яго ў поле для адказу
У нескладовае
Ў – гэта літара, якая абазначае зычны гук і пiшацца, згодна з беларускiм лiтаратурным вымаўленнем, толькі пасля галосных.
У → Ў
У чаргуецца з Ў у пачатку слова: сонца ўзыдзе, хацела ўзяць, ва ўніверсітэце. Пасля двукосся і злучка ў будзе ў адпаведнай пазіцыі захоўвацца, паколькі ні двукоссе, ні злучок (а таксама квадратныя дужкі) – не знакі прыпынку: супрацоўнікаў “Аліварыі” ўзнагародзілі паездкай у санаторый, жанчына-ўрач. Дарэчы, такі папулярны цяпер :) смайлік усё ж лічыцца знакам прыпынку, і пасля яго у не скарачаецца.
У сярэдзіне слова пасля галосных перад зычнымі у звычайна таксама пераходзіць у ў: паўза, фаўна, саўна, аўкцыён. Трэба запомніць, што у не пераходзіць у ў у запазычаных словах, якiя заканчваюцца на -ум, -ус: акварыум, атрыум, радыус, страус, соус i вытворных ад iх. У складовае таксама захоўваецца ў запазычаннях, калі стаіць пад націскам: Люблінская у́нiя, беларускі у́зус, новыя у́нты, тэýрг, дэміýрг. У канцы запазычаных слоў ненацiскное у таксама не скарачаецца: ток-шоу, Бернард Шоу, фрау. У пачатку геаграфічных назваў і ўласных імёнаў ужываецца толькі вялікая літара У: ва Украіне, да князя Усяслава. Выключэнне складаюць уласныя назвы кшталту Галерэя “Ў”.
Калі ж усю назву мы запісваем вялікімі літарамі, то тут будуць дзейнічаць агульныя правілы: БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ ЎНІВЕРСІТЭТ. А вось у літарных ці гукавых абрэвіятурах У скарачацца не будзе: РУУС, БДЭУ (але саўгас, Саўмін).
У паэтычнай мове ўжыванне ў можа не адпавядаць агульнаму правілу ў выпадку, калі нясе фанетыка-інтанацыйную нагрузку, а таксама для захавання рытму і рыфмы. Напрыклад, у паэме “Курган” Янкі Купалы бачым:
Паміж пустак, балот беларускай зямлі,
На ўзбярэжжы ракі шумнацечнай,
Дрэмле памятка дзен, што ў нябыт уцяклі, –
Ўдзірванелы курган векавечны.
Дуб галлё распусціў каранасты над ім,
Сухазелле у грудзі ўпілося….
В → Ў
Ў можа таксама ўтварацца на месцы этымалагічнага в: грыва – грыўка, крыві – кроў, любові – любоў, Аўстрыя, Каўказ. Выключэнні складаюць геаграфічныя назвы, дзе в захоўваецца: у В’етнаме, войска В’етконга, рака Влтава.
Л → Ў
Нескладовае ў таксама можа ўтварацца з этымалагічнага л у канцы слова і перад зычнымі гукамі: была – быў, чытала – чытаў, поўны, коўзкі, воўк, шоўк. Але тут трэба запомніць, што л ніколі не пераходзіць у нескладовае ў:
Увага! Запаўняйце тэсты выключна з беларускай раскладкі клавіятуры (за выключэннем рускіх словаў)! Вялікія і малыя літары значэння не маюць. Калі вы ведаеце некалькі правільных адказаў, напішыце толькі адзін з іх.
Пусты радок не залічваецца: калі слова, на вашую думку, напісана правільна, перапішыце яго ў поле для адказу
Упершыню ў сучаснай беларускай мове літара ў з’явілася ў ХІХ стагоддзі, прычым у сваім лацінкавым варыянце — ŭ. Адным з першых яе ўжыў Ян Чачот у сваёй вершаванай брашуры «Da milych mužyczkoú» (1846 г.), але ў гэтым выданні яна выглядала як u з рыскай — ú. Ў сустракаецца таксама ў тэкстах Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча. І толькі ў Францішка Багушэвіча яна набывае свой сучасны выгляд— ŭ (у кракаўскім выданні «Dudka Białaruskaja», 1891). Кірылічная літара была прапанаваная ў 1870 г. філолагам Пятром Бяссонавым, які з’яўляўся старшынёй Віленскай археаграфічнай камісіі. Яна, напрыклад, з’явілася ў вершы Аляксандра Ельскага «Сынокъ! Разсказъ зъ праўдзиваго здарэння… 1895 року». І толькі дзесьці напрыканцы першага дзесяцігоддзя ХХ стагоддзя літару ў пачалі ўжываць у беларускай кірыліцы больш-менш паслядоўна.
Ці значыць гэта, што да ХІХ стагоддзя гук [ў] быў невядомы нашай мове? Канечне ж не! Гэты гук фіксуецца яшчэ ў старабеларускіх тэкстах (а таксама ў кітабах), праўда асобнай літары для яго перадачы не існавала, тады ён перадаваўся праз в, л, у, (вжо, прышовъ, вслышалшы, по узгоркохъ).
У 2010 г. былі ўведзеныя змены ў правілы беларускай арфаграфіі, якія закранулі і правапіс літары ў. Дарэчы, у выніку літара ў пачала ўжывацца часцей, чым раней.
Прыпеў
Станцыя “У нескладовае”
Вось маршрут табе і мне
Станцыя “У нескладовае”;
Мы з табой на адной вайне
Мы згубіліся недзе. Здаецца – усё страчана
Мы героі учорашніх дзён
Толькі ўсё-ткі наперадзе новая станцыя
Калі не пойдзе цягнік пад адхон
Фота ўзятыя з суполкі фэйсбука “Беларуская мова на спажывецкім рынку”.