Увага! Старонка працуе ў тэставым рэжыме. Заўважаныя недакладнасці, калі ласка, дасылайце на movananova.by@gmail.com.
Слова | Прыклад выкарыстання |
---|---|
Навакольнае асяроддзе (рус. окружающая среда) | Маніторынг стану навакольнага асяроддзя з’яўляецца першым складнікам мерапрыемстваў па яго ахове. |
Спрыяльны (рус. благоприятный), неспрыяльны | Змены клімату ў Беларусі не самыя спрыяльныя для развіцця сельскай гаспадаркі. |
Забруджванне (працэс) / забруджанне (вынік, рус. загрязнение) | Забруджанне гарадоў зашкальвае. Забруджванню спрыяюць шматлікія фабрыкі і заводы, транспарт, перанаселенасць. |
Насту́пствы (рус. последствия) | Сучасны чалавек усвядоміў наступствы прагрэсу, але не надта спяшаецца развітацца з яго выгодамі на карысць захавання прыроды. |
Захаванне (рус. сохранение) клімату | У сучасным свеце праблема захавання клімату ўжо не з’яўляецца выключна праблемай навукі. |
Прадухіле́нне (рус. предотвращение) зменаў клімату | Сітуацыя пачне вырашацца тады, калі ўсе краіны свету будуць не толькі прэзентаваць свае праграмы прадухілення глабальных зменаў клімату, але і ажыццяўляць іх. |
Устойлівае развіццё – гарманізацыя працэсаў развіцця навукова-тэхнічнага прагрэсу і грамадства | У нацыянальных праграмах устойлівага развіцця бяруць удзел не толькі прыродаахоўныя арганізацыі, але і сацыяльна-культурныя. |
Экалагічныя: лад жыцця (рус. образ жизни), транспарт, рух (рус. движение), след, менеджмент, турызм, бяспека (рус. безопасность), арганізацыя, сістэма, права | Турыстаў у Нясвіжы возіць электробус – надзвычай экалагічны від транспарту! Экалагічны лад жыцця робіцца ўсё больш папулярным між беларусаў. |
Якасць жыцця (рус. качество жизни) | Стан навакольнага асяроддзя з’яўляецца адным са складнікаў паняцця якасці жыцця. |
Прыродаахоўны (рус. природозащитный) | Прыродаахоўная дзейнасць прываблівае ўсё болей моладзі, бо экалагічная свядомасць новага пакалення даволі высокая. |
Бяспека (рус. безопасность): хімічная, радыяцыйная і інш. | Для нашай краіны пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС застаецца актуальнай праблема радыяцыйнай бяспекі. |
Ашча́дны / беражлівы | Штогод ва ўсім свеце праводзіцца шмат акцый і флэшмобаў, якія маюць на мэце навучыць людзей больш ашчадна карыстацца рэсурсамі планеты. |
Біяразнастайнасць (рус. биоразнообразие) – разнастайнасць жыцця ва ўсіх яго праявах, паказальнік складанасці біялагічнай сістэмы | Біёлагі сцвярджаюць, што наданне статусу заказніка пэўнай тэрыторыі значна павялічвае яе біяразнастайнасць. |
Прыродныя рэсурсы: узнаўляльныя (рус. возобновляемые), вычарпальныя (рус. невозобновляемые) | Некаторыя віды вычарпальных рэсурсаў не застануцца нават нашым унукам. |
Празмернае выкарыстанне (рус. чрезмерное использование) рэсурсаў | Тое, з якой хуткасцю мы “абрастаем” рэчамі, спрыяе празмернаму выкарыстанню прыродных рэсурсаў. Набывайма разумна! |
Альтэрнатыўная энергетыка: сонечная, ветравая, біялагічная – няшкодныя для навакольнага асяроддзя спосабы атрымання і выкарыстання энергіі | Па ўсёй краіне з’яўляецца ўсё больш ветракоў і сонечных батарэй, хоць да поўнага пераходу да альтэрнатыўнай энергетыкі нам яшчэ далёка. |
Ветраэнергетычная ўстаноўка / вятра́к – устаноўка па выпрацоўцы альтэрнатыўнай энергіі, якая выкарыстоўвае сілу ветру | Вакол Наваградка ветракі растуць бы грыбы! |
Біяпаліва (рус. биотопливо) – паліва з жывёльнай ці расліннай сыравіны або з прамысловых адкідаў | У нашай краіне распачатае выкарыстанне адкідаў дрэваапрацоўчай вытворчасці для атрымання эфектыўнага біяпаліва. |
Энергазберагальны | Вялікай папулярнасцю цяпер карыстаюцца энергазберагальныя лямпачкі, бо яны ашчаджаюць не толькі энергію, але і сямейны бюджэт. |
Адкі́ды (рус. отходы): прамысловыя, сельскагаспадарчыя, хімічныя, радыяцыйныя, біяраскладальныя (рус. биоразлагающиеся), адкіды спажывання (рус. потребления) і інш. | Шкодныя адкіды прадпрыемства цішком злівала проста ў Свіслач! |
Шкодны (рус. вредный) | Для многіх краін-карыстальніц атамнай энергіі па-ранейшаму востра стаіць праблема ўтылізацыі шкодных радыяцыйных адкідаў. |
Інтэнсіўная сельская гаспадарка (рус. сельское хозяйство) | Рэгіёны, дзе вядзецца інтэнсіўная сельская гаспадарка (ёсць буйныя жывёлагадоўчыя комплексы, глебы атручаныя тонамі хімічных угнаенняў і г.д.), не могуць прэтэндаваць на званне экалагічна чыстых. |
Другасная сыраві́на (рус. вторичное сырье) | Традыцыйнымі відамі другаснай сыравіны ў нас з’яўляюцца макулатура, шкло, пластык ды тэкстыль. |
Смецце, смеціць, сметніца (рус. мусор, мусорить, мусорка) | Вакол Менска арганізаваныя некалькі гарадскіх сметніц, дзе вялікая колькасць смецця ўтварыла сапраўдныя горы, якія здалёк можна прыняць за гарналыжны курорт. |
Сартаванне / раздзельнае збіранне смецця / асобны збор смецця | Практычна ў кожным менскім двары паставілі кантэйнеры для асобнага збору смецця. Аднак скептыкі кажуць, што бачылі, як усё гэта пасля скідаецца ў адну кучу і вывозіцца на агульную сметніцу. |
Перапрацоўка (рус. переработка) | Перапрацоўка ста кілаграмаў макулатуры ратуе ад знішчэння адно дрэва. |
Гарадское асяроддзе – прыродныя і створаныя чалавекам умовы пражывання ў горадзе, якія вызначаюць узровень і якасць жыццядзейнасці яго насельнікаў | У сучасным гарадскім асяроддзі модна быць экалагічным: не смеціць у парках, хадзіць у краму з торбай з тканіны, ездзіць на працу на ровары ды выкідаць скарыстаныя батарэйкі ў адмысловыя скрынкі, што ставяць у спецыялізаваных крамах. І файна, што такая мода з’явілася! |
Экаўрбаністыка – дысцыпліна па вывучэнні ўзаемадзеяння гарадскога і прыроднага асяроддзя ў гарадах | Спецыялісты па экаўрбаністыцы далі парады ўладам горада, як пазбягаць памылак у забудове новых раёнаў. |
Зялёны офіс / экаофіс – арганізацыя працоўнага месца найбольш экалагічным чынам | Сёння праграма “Зялёны офіс” – гэта не толькі эканомія паперы, вады, электраэнергіі, але і прэстыж ды добры імідж кампаніі. |
Экаактывізм / экалагічныя за́хады (рус. меры, шаги), экаактывіст / -ка – агульная назва мерапрыемстваў, учынкаў, дзеянняў удзельнікаў экалагічных арганізацый; самі ўдзельнікі гэтых акцый | Акцыі экаактывістаў прыцягваюць увагу грамадства да экалагічных праблем. Хадзіць пешшу, выязджаць як мага больш на прыроду, не спажываць сінтэтычныя вырабы, не ліць лішнюю ваду з кранаў, не паліць элекрычнасць без патрэбы – гэта тыя простыя экалагічныя захады, якія павінен узяць на ўзбраенне кожны цывілізаваны чалавек. |
Фрымаркет / свабодны кірмаш (рус. бесплатная ярмарка) – безграшовы кірмаш, дзе можна абмяняцца рэчамі, што сталі непатрэбнымі | Знайшоў на чарговым фрымаркеце шыкоўныя дзіцячыя казкі і цацкі — дзеці былі шчаслівыя! |
Арганічныя прадукты / біяпрадукты, арганічная гаспадарка (рус. хозяйство) – натуральныя, экалагічна чыстыя і бяспечныя прадукты | Вялікай папулярнасцю карыстаюцца арганічныя прадукты, якія вырабляюцца ў невялікіх фермерскіх гаспадарках. |
Спажыве́ц (рус. потребитель), карыстальнік (рус. пользователь) | Выхаванне свядомасці спажыўцоў – важная задача эколагаў. |
Экамаркіроўка – знак на прадукцыі, які сведчыць пра яго экалагічнасць | Мы прызвычайваемся шукаць у нашых крамах прадукты з экамаркіроўкай, хоць яны і даражэйшыя за немаркіраваныя. |
Водна-зялёны дыяметр Менска – сістэма паркаў і бульвараў абапал Свіслачы, якая праходзіць шырокай “зялёнай стужкай” праз увесь Менск ад Драздоў да Шабаноў | Сённяшнія ўрбаністы пагаджаюцца, што водна-зялёны дыяметр Менска — грандыёзная задума, якая была бліскуча рэалізаваная ў свой час. |
“Зялёная сетка” – грамадскае таварыства, якое аб’ядноўвае людзей, неабыякавых да экалагічных праблем | Таварыства “Зялёная сетка” праводзіць дзіцячыя экалагічныя майстар-класы з мэтай папулярызацыі экалагічнай адукацыі. Кожны можа далучыцца да акцыі “Зялёны дазор”, стаўшы сведкам экалагічных парушэнняў кшталту вынішчэння дрэваў, стварэння несанкцыянаваных звалак, мыцця машын на вадаёмах. |
Матэрыялы падрыхтаваныя супольна з таварыствам “Зялёная сетка” (www.greenbelarus.info)
Увага! Запаўняйце тэсты выключна з беларускай раскладкі клавіятуры (за выключэннем рускіх словаў)! Вялікія і малыя літары значэння не маюць. Калі вы ведаеце некалькі правільных адказаў, напішыце толькі адзін з іх.
Пусты радок не залічваецца: калі слова, на вашую думку, напісана правільна, перапішыце яго ў поле для адказу
Раздзяляльны мяккі знак і апостраф
Раздзяляльны мяккі знак і апостраф выкарыстоўваюцца ў беларускай пісьмовай мове для адлюстравання правільнага вымаўлення словаў з гукам j паміж зычнымі і галоснымі – так званага раздзельнага вымаўлення.
Раздзяляльны мяккі знак – ь – пішам пасля зычных л, с, ц, дз і непрыставачных н і з перад е, ё, і, ю, я ў словах іншамоўнага паходжання: вальера, рэльеф, калье, мільён, медальён, павільён, більярд, дасье, канферансье.
Ва ўласных назвах, утвораных ад імёнаў на -ій (-ый) (Аркадзій, Генадзій) перад суфіксам -еў-/-ев- таксама пішам мяккі знак: Аркадзьеў, Аркадзьевіч, Аркадзьеўна, Генадзьевіч, Генадзьеўна. Аднак, калі імя па бацьку ўтворана ад традыцыйнай беларускай формы імені, напрыклад, Аркадзь, Генадзь, у такім выпадку будзем пісаць слова без мяккага знака: Аркадзевіч, Генадзеўна. Такія формы, канечне, больш беларускія і таму больш пажаданыя. А вось пасля г, к, х і збегу зычных, акрамя нц, перад суфіксальным -еў- (-ев-) пішам і (ы): Дзмітрыевіч, Георгіеўна і нават Яўлампіевіч.
Для перадачы раздзельнага вымаўлення ўжываецца таксама апостраф, які, дарэчы, літарай не з’яўляецца. Упершыню значок апостафа выкарыстаў у сваёй “Беларускай граматыцы для школ” Браніслаў Тарашкевіч.
Цікава, што паміж сучасным рускім ъ і нашым апострафам нельга паставіць знак роўнасці, як гэта часта памылкова робяць. Па-першае, апостраф ставіцца не толькі пасля прыставак і першых частак слова, але і ў іншых пазіцыях у слове: сям’я, Лук’ян, куп’е. Па-другое, апостраф можа стаяць не толькі пасля цвёрдага зычнага гука, як у словах п’е, надвор’е. Паводле нормаў беларускага вымаўлення, ёсць выпадкі, калі зычны гук перад апострафам гучыць мякка. Гаворка ідзе пра гукі з і н, напрыклад, у словах з’езд, з’ява, кан’юнктура. Дарэчы, паводле дарэформавага правапісу (т. зв. тарашкевіца) у словах пасля прыстаўкі на з пішацца мяккі знак: зьезд, зьява, каньюнктура.
Такім чынам, апостраф пішам у наступных выпадках:
– пасля прыставак, якія заканчваюцца на зычную, перад е, ё, ю, я і націскным і: ад’езд, з’езд, аб’ём, аб’ява, раз’юшаны, уз’яднаць, пад’ём, аб’інець;
– у сярэдзіне слова пасля губных б, в, м, п, ф, заднеязычных г, к, х, а таксама д, т і зацвярдзелых перад е, ё, і, ю, я: б’ю, п’ю, інтэрв’ю, сям’я, Дзям’ян, Лук’ян, Мар’я;
– у складаных словах з першай часткай двух-, трох-, чатырох-, шмат- перад е, ё, ю, я: двух’ярусны, трох’ярусны, чатырох’ядзерны, шмат’ёмісты;
– у запазычаных уласных назвах апостраф захоўваецца на тым самым месцы, што і ў мове-крыніцы: О’Генры, Кот-д’Івуар.
Звярніце ўвагу, што ніколі не пішам апостраф пасля ў нескладовага: здароўе, з любоўю, салаўі. А таксама ў складаных і складанаскарочаных словах паміж іх часткамі: тэхячэйка, дзяржюрвыдавецтва.
Увага! Запаўняйце тэсты выключна з беларускай раскладкі клавіятуры (за выключэннем рускіх словаў)! Вялікія і малыя літары значэння не маюць. Калі вы ведаеце некалькі правільных адказаў, напішыце толькі адзін з іх.
Пусты радок не залічваецца: калі слова, на вашую думку, напісана правільна, перапішыце яго ў поле для адказу
…вы пабачылі, што нехта кідае смецце ці злівае адкіды ў вадаём?
(Даведка: паводле правілаў дарожнага руху, забаронены прыпынак і стаянка транспартных сродкаў на газонах і іншых участках з зялёнымі пасадкамі)
Напішыце зварот з просьбай забяспечыць належную вышыню бардзюра (з указаннем месца яго знаходжання) у арганізацыю, якая забяспечвае безбар’ернае асяроддзе. Гэтым займаюцца арганізацыі, што ажыццяўляюць праектаванне, будаўніцтва і абслугоўванне дарожна-тратуарнай сеткі. У Менску гэта прадпрыемствы “Гардарбуд” і “Рамаўтадар”. Удакладніць інфармацыю пра адпаведную арганізацыю ў вашым горадзе можна ў мясцовым выканкаме. У правілах пазначана, напрыклад, што “ў месцах скрыжавання пешаходных шляхоў з праезнай часткай перапад вышыняў, а таксама памяншэнне шырыні праезнай часткі не дапускаецца” – гэта азначае, што ў выпадку наяўнасці бардзюра на скрыжаванні тратуара і праезнай часткі вы маеце права патрабаваць, каб яго прыбралі.
Матэрыялы прадстаўленыя таварыствам “Зялёная сетка” (www.greenbelarus.info)